۱۳۶۴۲.عنه عليه السلام :مِن أوكَدِ أسبابِ العَقلِ رَحمَةُ الجُهّالِ.^۱

۱۳۶۴۳.الإمامُ زينَ العابدينُ عليه السلام :آدابُ العُلَماءِ زِيادَةٌ في العَقلِ... و كَفُّ الأذى مِن كَمالِ العَقلِ.^۲

۱۳۶۴۴.الإمامُ الصّادقُ عليه السلام :كَثرَةُ النَّظَرِ في العِلمِ يَفتَحُ العَقلَ.^۳

۱۳۶۴۵.عنه عليه السلام :كَثرَةُ النَّظَرِ في الحِكمَةِ تَلقَحُ العَقلَ.^۴

(انظر) التجارة : باب ۴۳۴. ۴۳۵.

۲۷۶۸

ما يُكمِلُ العَقلَ

۱۳۶۴۶.رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله :قَسَمَ اللّه ُ العَقلَ ثَلاثَةَ أجزاءٍ. فمَن كُنَّ فيهِ كَمُلَ عَقلُهُ. و مَن لَم يَكُنَّ فَلا عَقلَ لَهُ : حُسنُ المَعرِفَةِ بِاللّه ِ. و حُسنُ الطّاعَةِ للّه ِِ. و حُسنُ الصَّبرِ عَلى أمرِ اللّه ِ.^۵

۱۳۶۴۷.عنه صلى الله عليه و آله :لَم يُعبَدِ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ بِشَيءٍ أفضَلَ مِنَ العَقلِ. و لا يَكونُ المُؤمِنُ عاقِلاً حَتّى يَجتَمِعَ فيهِ عَشرُ خِصالٍ : الخَيرُ مِنهُ مَأمولٌ. و الشَّرُّ مِنهُ مَأمونٌ. يَستَكثِرُ قَليلَ الخَيرِ مِن غَيرِهِ. و يَستَقِلُّ كَثيرَ الخَيرِ مِن نَفسِهِ.و لا يَسأمُ مِن طَلَبِ العِـلمِ طولَ عُمرِهِ. و لا يَتَبَرَّمُ بِطُلاّبِ الحَوائجِ قِبَلَهُ. الذُّلُّ أحَبُّ إلَيهِ مِنَ العِزِّ. و الفَقرُ أحَبُّ إلَيهِ مِنَ الغِنى. نَصيبُهُ مِنَ الدّنيا القُوتُ. و العاشِرَةُ و ما العاشِرَةُ : لا يَرى أحَدا إلاّ قالَ : هُوَ خَيرٌ مِنّي و أتقى.... فإذا رَأى مَن هُوَ خَيرٌ مِنهُ و أتقى. تَواضَعَ لَهُ. لِيَلحَقَ بِهِ. و إذا لَقِيَ الّذي هُوَ شَرٌّ مِنهُ و أدنى قالَ : عَسى خَيرُ هذا باطِنٌ. و شَرُّهُ ظاهِرٌ. و عَسى أن يُختَمَ لَهُ بِخَيرٍ. فإذا فَعَلَ ذلكَ فقَد عَلا مَجدُهُ و سادَ أهلَ زَمانِهِ.^۶

۱۳۶۴۲.امام على عليه السلام :از محكمترين رشته هاى خرد، ترحّم كردن به مردمان نادان است.

۱۳۶۴۳.امام زين العابدين عليه السلام :همنشينى با دانشمندان موجب فزونى خرد است... و آزار نرساندن، از كمال خرد است.

۱۳۶۴۴.امام صادق عليه السلام :بسيار نگريستن (انديشيدن) در دانش، خرد را باز و شكوفا مى كند.

۱۳۶۴۵.امام صادق عليه السلام :بسيار انديشيدن در حكمت، خرد را بارور مى كند.

۲۷۶۸

آنچه خرد را كامل مى كند

۱۳۶۴۶.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :خداوند عقل را به سه جزء تقسيم كرد؛ در هر كس اين سه جزء باشد عقلش كامل است و در هر كس نباشد از عقل بى بهره است: نيكو شناختن خدا، نيكو فرمان بردن از خدا و نيكو صبر كردن بر كار خدا.

۱۳۶۴۷.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :خداوند عزّ و جلّ به چيزى برتر از عقل عبادت نشده است و مؤمن آن گاه عاقل باشد كه ده خصلت در او فراهم آيد: به خير او اميد رود، شرّش به كسى نرسد، اندك كارِ خوب ديگران را زياد شمارد و خوبيهاى فراوان خود را اندك بيند، تا زنده است از آموختن دانش خسته نشود، از اين كه نيازمندان به سوى او آيند به ستوه نيايد، فرو دستى را از فرادستى و زورمندى دوست تر داشته باشد و تهيدستى را از توانگرى. بهره اش از دنيا، خوراك روزانه باشد و دهمين خصلت كه از همه مهمتر است اين كه: هر كه را ببيند بگويد: او از من بهتر و پرهيزگارتر... است. پس، هر گاه كسى را بهتر و پرهيزگارتر از خود ببيند در برابرش فروتنى كند، تا به مرتبه او برسد و هر گاه كسى را بدتر و پست تر از خود ببيند، گويد: اى بسا كه ظاهرش بد اما باطنش خوب باشد و چه بسا كه عاقبتش به خير بينجامد. هر گاه مؤمن چنين باشد، به اوج بزرگى دست يافته و بر هم روزگاران خويش مهترى يافته است.

1.غرر الحكم : ۹۲۹۵.

2.تحف العقول : ۲۸۳.

3.الدعوات : ۲۲۱/۶۰۳.

4.تحف العقول : ۳۶۴.

5.تحف العقول : ۵۴.

6.الخصال : ۴۳۳/۱۷.